თამარ მეფის შვილიშვილის ამბავი - როგორ იქცა გურჯი ხათუნი მუსლიმანური სამყაროს სიმბოლოდ

გურჯი ხათუნის სევდიანი და ამაღელვებელი ისტორია მაშინ დაიწყო, როცა ცამეტი წლისა მშობლის კალთას მოსწყვიტეს და სელჯუკთა ახალგაზრდა მბრძანებელს, 17 წლის ყიას ედ-დინ ქეი ხუსრევ II-ს მიათხოვეს.

ზნეკეთილმა და მშვენიერმა თამარმა სულთანი იმდენად მოხიბლა, რომ, თამარის გარდა, ყველა ცოლი დაავიწყა, რაც კინაღამ ძვირად დაუჯდა - ცოლებიდან ერთ-ერთმა თამარის თავიდან მოცილება გადაწყვიტა და მოწამლა. საბოლოოდ, გურჯი ხათუნი სიკვდილს გადაურჩა, შურისმაძიებელი ცოლი კი ვერა - სულთანმა ის სიკვდილით დასაჯა.

სულტანმა, თავისი სიყვარულის უკვდავსაყოფად, გურჯი ხათუნის სახის მონეტაზე ამოტვიფრა გადაწყვიტა.

ვინაიდან მუსლიმანური კანონები ქალის სახის გამოსახვას კრძალავდა, ყიას ედ-დინმა ხერხი იხმარა - 1236 წელს გამოვიდა სახელმწიფოს ახალი ფულის ერთეული - მონეტა, რომელზეც ამოტვიფრული იყო ფაფარაყრილი ლომი და მანათობელი მზე, რომლის დისკოში თამარის სახე იკვეთებოდა.

სწორედ XIII საუკუნის ვერცხლის მონეტიდან დაედო სათავე მაჰმადიანური სამყაროს სიმბოლიკებზე ლომისა და მზის გამოსახვას. მზისა და ლომის სიმბოლო შემდგომ სელჯუკთა სხვა სულთნებმა, მოგვიანებით კი სპარსელებმაც გამოიყენეს.

ქრისტიანულ გარემოში ლაღად აღზრდილი ქართველი მეფის ასულისთვის ისლამურ სამყაროში ცხოვრება მეტისმეტად მძიმე იქნებოდა, რომ არა უდიდესი ავტორიტეტი, რომელიც თავისი ქველმოქმედებით, სათნოებითა და ღვთის მოშიშობით მოიპოვა.

ქმრისა და ხალხის სიყვარულით გარემოცულ დედოფალს სულთნისგან სრული თავისუფლება ჰქონდა მინიჭებული. საქართველოს სამეფო კართან დადებული შეთანხმების თანახმად, მას არავინ უშლიდა ქრისტიანული წესების დაცვას, ლოცვასა და საღვთო ლიტურგიებზე დასწრებას. ალბათ, ყველაფერი ასეც გაგრძელდებოდა, რომ არა თამარის დედის, რუსუდანის უგუნური გადაწყვეტილება, რომლითაც საკუთარ შვილს უბედურება დაატეხა თავს.

სამწუხაროდ, რუსუდანი გონიერებით, შორსმჭვრეტელობითა და პატიოსნებით არ გამოირჩეოდა. მემატიანე იუწყება, რომ მან ღვთის შიში და ძმის ანდერძი დაივიწყა და თავისი ძისთვის - დავით ნარინისთვის სამეფო ტახტისკენ გზის გასაკვალად, საკუთარი ძმისწული დავით ულუ კონიაში მოსაკლავად გაუგზავნა ქალიშვილსა და სიძეს.
თუმცა, თამარმა და ყიას ედ-დინმა რუსუდანის დავალების შესრულებაზე უარი განაცხადეს და დავით ულუ უფრო მეტად შეიყვარეს.

რუსუდანმა შვილზე შურისძიება განიზრახა და სულთანს აცნობა, რომ თამარსა და დავითს სასიყვარულო ურთიერთობა აკავშირებდათ.
ამ ცნობამ, რა თქმა უნდა, ჭაბუკი სულთანი სასტიკად განარისხა. მან სათაყვანებელ მეუღლეს უმოწყალოდ სცემა, ყველა ხატი და სიწმინდე დაულეწა, მღვდელმსახურები დაუხოცა და სჯულის შეცვლა მოსთხოვა. წინააღმდეგ შემთხვევაში კი სიკვდილით დაემუქრა.
„უპატიოდ განითრია ცოლი თვისი, მოფხურითა თმათა და ფერხითა ძლიერად უხეთქნა პირსა მისსა მშვენიერსა“.

თამარი განსაცდელისგან იმ დროს კონიაში მოღვაწე პოეტმა და ფილოსოფოსმა, აღმოსავლეთის უდიდესმა მოაზროვნემ და სულთნის კარზე დაფასებულმა ჯალალედინ რუმმა იხსნა.

ის თავის ერთ ეპისტოლეში თამარ დედოფლის შესახებ წერდა: მწყალობელი და დიდსულოვანი, საეჭვო საქმეთაგან განრიდებული, ჭეშმარიტი მონა ღმრთისა, ქალბატონთა ღირსება, მათ შორის ყველაზე უმწიკლო და ნამუსიანი, კეთილბუნებოვანი და სათნომყოფელი, მომავლის მჭვრეტელი, სიკეთის მთესველი“.

ჯალალედინ რუმი დაეხმარა თამარს, რომ გარეგნულად ისლამი ეღიარებინა, სულით კი ქრისტიანობის ერთგული დარჩენილიყო, თუმცა თამარს სიმშვიდე არც ამის შემდეგ ღირსებია - ქართველ დედოფალზე ფარულად გამიჯნურებულმა სულთნის პირველმა ვეზირმა ფერვანმა ყაის ედ-დინი მოაწამვლინა და, სასულთნოს კანონების თანახმად, დედოფალი ცოლად შეირთო.
სულთნის მსგავსად, ქართველ დედოფალს ვეზირი ფერვანიც აღმერთებდა, თუმცა დედოფლის კეთილგანწყობა ვერაფრით მოიპოვა.
ისტორიული წყაროების მიხედვით, მათ ერთად აღარასოდეს უცხოვრიათ.

ამარს კიდევ ერთი უბედურება ელოდა - მისი და ყაის ედ-დინის 18 წლის შვილი ალაედინ ქეიყუბად II გაურკვეველ ვითარებაში გარდაიცვალა. ამ ტრაგიკული ამბის შემდეგ, სელჯუკიანთა სასულთნოს დედოფლის კვალი იკარგება.
სახელოვანი ბებიის მსგავსად, თამარის საფლავის ადგილმდებარეობაც უცნობია.

2019 წელს გავრცელდა ცნობა, რომ თურქეთის ქ. ერზერუმის რაიონში არქეოლოგიური გათხრების შედეგად სავარაუდოდ, აღმოჩენილ იქნა სულთან ალაედინ ქეიყუბად II-სა და მისი დედის, გურჯი ხათუნის საძვალე აღმოაჩინეს. მიმდინარეობს ქვების კვლევა და ექსპერტიზა.

აღმოსავლური მითების თანახმად, იგი დღემდე კაბადოკიის კლდეებში ცხოვრობს. ზოგი კი ამტკიცებს, რომ თამარი ზღვის ტალღებს საქართველოსკენ გაჰყვა.

⚜⚜⚜

გურჯი ხათუნის დრამატიზმით სავსე ცხოვრებისა და ამ ცხოვრებაზე პოლიტიკისა და დედის გავლენაზე მოკლე კომენტარი ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორს, პროფესორ სოსო სიგუას ვთხოვეთ:

- ეპოქაში, რომელშიც თამარი ცხოვრობდა, სამეფო ოჯახის წევრთა ქორწინების დროს განსაკუთრებული ყურადღება სოციალურ იერარქიას ექცეოდა. რელიგიასა და ეროვნებაზე მნიშვნელოვანი გახლდათ სასიძოსა თუ სარძლოს არისტოკრატიული წარმომავლობა და სოციალური იერარქია.

შესაბამისად, სამეფო ოჯახის წევრი სამეფო ოჯახის წევრზე ქორწინდებოდა, თავადი - თავადზე და გლეხი - გლეხზე. ასეთი ქორწინების დროს სიყვარულის საკითხი არ განიხილებოდა. მეფის ასულები ისე თხოვდებოდნენ, რომ საქმრო ნანახი არ ჰყავდათ. მთავარი იყო, მას შესაბამისი სოციალური მდგომარეობა ჰქონოდა და უყვარდა თუ არა, არავის აინტერესებდა.

ჩვენმა მეფეებმაც უსიყვარულოდ შეირთეს ცოლები, თუმცა, რა თქმა უნდა, ქალის მდგომარეობა გაცილებით მძიმე იყო. ჩვენს დროშიც კი არსებობს გარკვეული ეთიკა და კანონები ქალის მიმართ და წარმოიდგინეთ, მაშინ როგორი იქნებოდა.

რაც შეეხება შერეულ ქორწინებებს, დავით აღმაშენებლის დედა ბერძენი იყო, პირველი ცოლი - სომეხი და მეორე - ყივჩაღი. თამარ მეფის დედა - ოსი ქალბატონი გახლდათ. სომეხი იყო გიორგი პირველის ცოლიც.

იმ დროს მიღებული იყო, რომ ქრისტიანები მუსლიმანებზე თხოვდებოდნენ და მუსლიმანები ცოლად მოჰყავდათ. დავით აღმაშენებლის ერთი ასული შირვანის მმართველის ცოლი იყო, მეორე ბიზანტიაში გახლდათ გათხოვილი. მუსლიმანი იყო რუსუდანის ქმარი და თამარის მამაც, მაგრამ შემდეგ გააქრისტიანეს.

რაც შეეხება პოლიტიკისა და რუსუდანის როლს თამარის ცხოვრებაში, სამწუხაროდ, ზოგჯერ, ხელისუფლებისთვის ბრძოლამ არც შვილი იცის, არც დედა და მამა. რუსუდანს სურდა, სამეფო ტახტისკენ თავისი შვილისთვის გაეკაფა გზა და ლაშა-გიორგის შვილი გზიდან ჩამოეშორებინა. მან განხეთქილება შეიტანა ცოლ-ქმარს შორის და ისეთი ჭორი ააგორა, როგორსაც არცერთი მუსლიმანი არ მოითმენდა.

- რუსუდან მეფის მზაკვრობამ თამარის სულიერი მოძღვარი და მღვდელმსახურები შეიწირა. თქვენი აზრით, ნანობდა თუ არა რუსუდანი თავის საქციელს?

- მას რომ სინანული ჰქონოდა, ალბათ, სამეფო ტახტისკენ ლაშა-გიორგის შვილს გაუხსნიდა გზას, მაგრამ ასე არ მომხდარა. რუსუდანის სიცოცხლეში დავით ულუ და დავით ნარინი ტახტის მემკვიდრეებად დარჩნენ. შემდეგ ორივე დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოს მეფეებად მოგვევლინნენ, თუმცა ფორმალურად, რადგან მონღოლები ბატონობდნენ და ქართველს მმართველობას არავინ ეკითხებოდა.

ასევე, დაგაინტერესებთ:

„ვეფხისტყაოსნის“ საიდუმლო და თამარ მეფეზე გამიჯნურებულთა სასტიკი ბედისწერა